26 listopada 2013 roku ukazała się adhortacja apostolska „Evangelii gaudium”, będąca podsumowaniem Synodu Biskupów na temat nowej ewangelizacji, który miał miejsce w dniach 7–28 października 2012 roku. Dokument ten stał się programowym tekstem pontyfikatu Franciszka.  

Papież wyraża w nim marzenie o Kościele w „permanentnym stanie misji”, który nie tkwi w schematach i tradycyjnych nawykach, ale nieustannie poszukuje nowych sposobów docierania do ludzi. Wskazuje, że każda odnowa Kościoła powinna prowadzić do odkrywania pierwotnej świeżości Ewangelii, co może prowadzić do nowych metod działania, wyrazu i przekazu wiary.  

Franciszek podkreśla również, że w przepowiadaniu należy akcentować łaskę bardziej niż prawo, Jezusa bardziej niż instytucję Kościoła, a Słowo Boże bardziej niż osobę papieża. Struktury kościelne mają być podporządkowane misji ewangelizacji.  

Encyklika „Laudato si’”  

18 czerwca 2015 roku ukazała się encyklika „Laudato si’”, pierwsza w historii Kościoła poświęcona całkowicie kwestii ochrony środowiska. Papież przypomina w niej, że człowiek jest częścią przyrody i ponosi za nią odpowiedzialność.  

Franciszek zwraca uwagę, że kryzys ekologiczny wynika ze skrajnego konsumpcjonizmu i że konieczne jest „nawrócenie ekologiczne” – zmiana stylu życia oraz globalna solidarność w przeciwdziałaniu zmianom klimatycznym. Podkreśla także potrzebę „ekologii ludzkiej”, czyli harmonii między życiem człowieka a prawem moralnym wpisanym w jego naturę.  

8 kwietnia 2016 roku ogłoszono adhortację „Amoris laetitia”, podsumowującą Synod Biskupów poświęcony rodzinie. Największe kontrowersje wzbudził rozdział VIII, dotyczący duszpasterskiej opieki nad osobami rozwiedzionymi żyjącymi w nowych związkach.  

Franciszek zwraca uwagę na złożoność indywidualnych sytuacji tych osób i podkreśla konieczność rozeznania ich losów w świetle nauki Kościoła oraz wytycznych biskupów. Rozeznanie to powinno uwzględniać rachunek sumienia, analizę sytuacji dzieci i byłego współmałżonka, a także wpływ nowej relacji na wspólnotę wiernych.  Papież zaznacza, że rozeznawanie jest procesem dynamicznym i powinno prowadzić do coraz pełniejszej realizacji ideału chrześcijańskiego życia.  

Światowe Dni Młodzieży w Krakowie  

W 2016 roku Franciszek odwiedził Polskę z okazji Światowych Dni Młodzieży, które odbywały się pod hasłem „Błogosławieni miłosierni, albowiem oni miłosierdzia dostąpią”.  Podczas wizyty papież modlił się na Jasnej Górze z okazji 1050. rocznicy Chrztu Polski, odwiedził były obóz koncentracyjny Auschwitz-Birkenau i spotkał się z chorymi dziećmi w krakowskim szpitalu.  

Na Campus Misericordiae Franciszek mówił o zagrożeniu, jakim jest „paraliż kanapy” – wygodne, bierne życie, pozbawione pasji i zaangażowania. Podczas Mszy wieńczącej ŚDM, w której uczestniczyło ponad 1,5 miliona osób, zachęcał młodych, by kierowali się Ewangelią jako „nawigatorem” w swoim życiu.

Jubileusz Miłosierdzia

8 grudnia 2015 roku papież Franciszek zainaugurował Jubileuszowy Rok Miłosierdzia, który trwał do 20 listopada 2016 roku. Podczas Mszy św. na zakończenie obchodów na placu św. Piotra podkreślił, że samo uznanie Chrystusa za Króla wszechświata jest niewystarczające, jeśli nie przyjmujemy Go osobiście jako Pana naszego życia i nie naśladujemy Jego sposobu panowania. W Eucharystii uczestniczyło 16 nowych kardynałów, kreowanych dzień wcześniej przez papieża. Symbolicznym gestem kończącym Jubileusz było zamknięcie Drzwi Świętych w Bazylice św. Piotra.  

W ramach obchodów papież wysłał na cały świat 1071 kapłanów misjonarzy miłosierdzia (w tym 76 z Polski), udzielając im specjalnej władzy rozgrzeszania z grzechów zastrzeżonych Stolicy Apostolskiej i powierzając im misję głoszenia „radości przebaczenia”. Dodatkowo Franciszek przyznał wszystkim kapłanom prawo do rozgrzeszania z grzechu aborcji.  

Papież zorganizował także 11 sobotnich audiencji jubileuszowych, które odbywały się niezależnie od tradycyjnych środowych audiencji ogólnych. Ponadto od stycznia do listopada, w ramach tzw. piątków miłosierdzia, odwiedzał osoby chore, uzależnione i marginalizowane, podkreślając znaczenie uczynków miłosierdzia wobec duszy i ciała.  

W dniach 21–24 lutego 2019 roku odbył się w Watykanie szczyt poświęcony ochronie dzieci i młodzieży przed wykorzystywaniem seksualnym w Kościele. Pod przewodnictwem papieża Franciszka w spotkaniu uczestniczyło 190 osób, w tym 114 przewodniczących episkopatów, przedstawiciele zakonów i kurii watykańskiej oraz eksperci i prelegenci.  

W czasie obrad podkreślano odpowiedzialność biskupów oraz konieczność większej transparentności w rozliczaniu spraw związanych z przestępstwami seksualnymi. Na zakończenie papież wezwał do globalnej walki z wykorzystywaniem dzieci i młodzieży, apelując o ścisłą współpracę między władzami kościelnymi i świeckimi.  

Owocem tego spotkania było wydanie w maju 2019 roku listu apostolskiego „Vos estis lux mundi”, który wprowadził nowe procedury zgłaszania i ścigania nadużyć seksualnych w Kościele. Dokument zobowiązał episkopaty do utworzenia w ciągu roku łatwo dostępnych systemów składania skarg na duchownych. Kolejnym ważnym krokiem było zniesienie tajemnicy papieskiej w sprawach dotyczących nadużyć seksualnych, co umożliwiło większą przejrzystość i współpracę z organami ścigania.  

Katolicko-muzułmański dokument o braterstwie  

W dniach 3–5 lutego 2019 roku Franciszek odbył historyczną wizytę w Zjednoczonych Emiratach Arabskich, gdzie uczestniczył w międzyreligijnym spotkaniu pod hasłem „Uczyń mnie narzędziem Twojego pokoju”. W jego trakcie papież i wielki imam Al-Azharu podpisali dokument „Braterstwo między ludźmi dla pokoju na świecie i wspólnej koegzystencji”.  

Dokument ten stał się kamieniem milowym w relacjach chrześcijańsko-muzułmańskich i wezwał światowych przywódców do promowania tolerancji, współistnienia i pokoju. Papież zwrócił uwagę na moralny kryzys współczesnego świata, który prowadzi do upadku wartości duchowych i odpowiedzialności.  

Encyklika „Fratelli tutti” – o braterstwie i przyjaźni społecznej  

4 października 2020 roku Franciszek opublikował encyklikę „Fratelli tutti”, poświęconą braterstwu i przyjaźni społecznej. Dokument ten, podpisany dzień wcześniej w Asyżu, stanowi refleksję nad kondycją świata po pandemii COVID-19.  

Papież zauważył, że pandemia uwydatniła brak zdolności do współpracy między narodami i pogłębiła globalne nierówności. Skrytykował ograniczenie globalizacji do wymiaru czysto ekonomicznego, które prowadzi do degradacji człowieka do roli konsumenta i pogłębia konflikty społeczne.  

Franciszek zaapelował o budowanie bardziej etycznego świata, w którym wartości moralne będą przekazywane kolejnym pokoleniom. Wskazał na zagrożenia wynikające z egoizmu, przemocy, korupcji i obojętności na transcendencję. Podkreślił także znaczenie współpracy mniejszych państw w celu ochrony przed dominacją silniejszych potęg.

5 czerwca 2022 roku weszła w życie konstytucja apostolska „Praedicate Evangelium”, dotycząca funkcjonowania Kurii Rzymskiej i jej roli w Kościele. Dokument ten jest efektem ponad ośmiu lat pracy Rady Kardynałów, którą papież Franciszek powołał w 2013 roku w celu doradzania mu w reformie Kurii oraz zarządzaniu Kościołem. Nowa konstytucja zastąpiła wcześniejszą „Pastor Bonus” z 1988 roku, ogłoszoną przez Jana Pawła II. Wprowadzone zmiany ujednolicają reformy wprowadzane przez Franciszka w kolejnych latach i wprowadzają nowe elementy:  

– Zamiast dotychczasowych kongregacji i papieskich rad utworzono dykasterie, co uprościło strukturę Kurii.  

– Zlikwidowano dotychczasową dominację Sekretariatu Stanu, który teraz pełni funkcję koordynującą a nie zarządzającą.  

– Każdy wierny, także świecki, może kierować dykasterią, co oznacza, że władza nie wynika już wyłącznie z sakramentu święceń, lecz z misji powierzonej przez papieża.  

– Podkreślono misyjny charakter Kurii – jej głównym celem ma być wspieranie Kościołów lokalnych w głoszeniu Ewangelii.  

Jedną z najważniejszych zmian było połączenie Kongregacji Ewangelizacji Narodów i Papieskiej Rady ds. Krzewienia Nowej Ewangelizacji w jedną dykasterię – jej przewodniczącym jest sam papież. Zmiana ta podkreśla priorytetowe znaczenie ewangelizacji.  Dokument odwołuje się do nauczania Soboru Watykańskiego II, który zwracał uwagę na konieczność dostosowania Kościoła do współczesnych wyzwań. Ponadto konstytucja wskazuje na konieczność rozwijania synodalności, czyli większej współpracy i dialogu w Kościele.  

Synod Biskupów o synodalności  

W dniach 4-29 października 2023 roku odbyła się pierwsza sesja XVI Zwyczajnego Zgromadzenia Ogólnego Synodu Biskupów, którego temat brzmiał: „Ku Kościołowi synodalnemu: Komunia, uczestnictwo, misja”. Po raz pierwszy w historii obrad biskupom towarzyszyło 70 osób bez święceń biskupich – w tym księża, zakonnicy, świeccy – którzy mieli prawo głosu. Synod ten był także wyjątkowy pod względem organizacyjnym – miał trzy etapy: lokalny, kontynentalny i powszechny, rozciągnięte w czasie od 2021 do 2024 roku.  

Druga i ostatnia sesja odbyła się 2-27 października 2024 roku. Wzięło w niej udział dwóch biskupów z Chin – co było wydarzeniem bez precedensu. Papież Franciszek postanowił nie wydawać posynodalnej adhortacji, lecz uznał dokument końcowy za część oficjalnego nauczania Kościoła (Magisterium). Dokument ten nie ma jednak charakteru normatywnego, a raczej wskazuje kierunki, w jakich Kościół może się rozwijać.  

Główne postulaty synodu:  

– Możliwe reformy, które mogą zmienić relacje między duchownymi a świeckimi.  

– Wskazanie na konieczność zmian mentalności i strukturalnych w Kościele.  

– Propozycje, które mogą być wdrażane już teraz w Kościołach lokalnych.  

Papież po raz pierwszy mianował także dwie kobiety do Rady Zwyczajnej Sekretariatu Generalnego Synodu: s. Simonę Brambilla (sekretarz Dykasterii ds. Życia Konsekrowanego) oraz dr Maríę Líę Zervino (członka Dykasterii ds. Biskupów). To kolejny krok w kierunku większego zaangażowania kobiet w życie Kościoła.  

wAkcji24.pl | Wiara | Maria Nicińska | zdjęcie: Vatican News Facebook| 21.04.2025