Od rana w kościołach trwa adoracja Najświętszego Sakramentu przy symbolicznie przygotowanym Grobie Pańskim. Zgodnie z polską tradycją w pewnych parafiach przy grobie pełni wartę młodzież – najczęściej są to ministranci, harcerze, a także strażacy w galowych mundurach. To nie tylko hołd dla Chrystusa, ale też ważny element religijnego wychowania i budowania wspólnoty.

Jednym z najbardziej rozpoznawalnych zwyczajów tego dnia jest święcenie pokarmów. Wierni tłumnie przychodzą do kościołów z koszyczkami pełnymi symbolicznych produktów – jajek, chleba, wędlin, soli, a także ciast i baranka wielkanocnego z cukru lub masła. Pokarmy te będą następnego dnia częścią uroczystego śniadania wielkanocnego, a ich poświęcenie symbolicznie kończy okres Wielkiego Postu.

Zwyczaj ten sięga aż VIII wieku, a w Polsce przyjął się w XIV stuleciu. Dawniej, zamiast przynosić koszyki do kościoła, to kapłan był zapraszany do dworów, gdzie błogosławił cały świąteczny stół. Dziś święcenie odbywa się zazwyczaj w kościele lub na jego dziedzińcu. Koszyk wypełniony jest symbolicznymi produktami, które kiedyś przygotowywano wcześniej, tak by można je było zjeść „na zimno”, ponieważ w Wielkanoc nie rozpalano ognia w kuchni.

Koszyk wyścielany jest białą serwetką i ozdobiony zielonymi gałązkami bukszpanu – ich świeżość i kolor mają wyrażać nadzieję na nowe życie. W środku znajdują się pokarmy o głębokim znaczeniu religijnym i kulturowym. Co symbolizują produkty w święconce?

• Baranek z chorągiewką

Zrobiony z cukru, masła lub ciasta, z miniaturową chorągiewką z napisem „Alleluja”. To wyraźny symbol Zmartwychwstania Chrystusa – zwycięstwa życia nad śmiercią. Baranek odwołuje się do biblijnej historii o ucieczce Izraelitów z Egiptu i jest znakiem ofiary, łagodności i opieki Bożej nad domem.

• Jajko

To odwieczny znak nowego życia i odrodzenia. Symbolizuje zwycięstwo nad śmiercią, a także duchową siłę i początek nowego. Malowane jaja, znane jako pisanki, kraszanki czy malowanki, mają swoje korzenie w dawnych, jeszcze pogańskich obrzędach wiosennych. Dawniej jajkiem dzielono się jak opłatkiem – z życzeniami dobra i błogosławieństwa.

• Chleb

Od zawsze traktowany z największym szacunkiem, symbolizuje codzienny pokarm i Ciało Chrystusa. Przypomina też o cudzie rozmnożenia chleba przez Jezusa i zachęca do wdzięczności za dar życia i pożywienia.

• Wędlina

Szynka, kiełbasa czy inne mięso to oznaka dostatku i obfitości. Kiedyś mięso jadano rzadko, więc umieszczenie go w koszyku świadczyło o świętowaniu i radości. Ma też korzenie paschalne – nawiązuje do baranka spożywanego przez Izraelitów podczas święta Paschy.

• Ciasto

Domowe wypieki – mazurek, baba czy sernik – pokazują kulinarne zdolności gospodyni i mają symbolikę radości oraz nagrody po poście.

• Chrzan

Ostry w smaku, symbolizuje cierpienie i trud, ale też siłę i żywotność. Kiedyś wierzono, że chroni przed nieszczęściem i złymi mocami. Przypomina o Męce Pańskiej, zakończonej triumfem życia.

• Sól

Niezbędna do życia i konserwacji jedzenia, uważana była za symbol prawdy, czystości i trwałości. W tradycji chrześcijańskiej przypomina, że wierni powinni być „solą ziemi” – nieść dobro i zachować wierność Bogu.

Choć w Wielką Sobotę w kościele nie sprawuje się mszy świętych, to świątynie są pełne ludzi. Wierni odwiedzają Grób Pański, modlą się i trwają w zadumie. To dzień żałoby, wspomnienie ciszy i smutku apostołów po śmierci Jezusa. Dawne tradycje chrześcijańskie nakazywały zachowanie ścisłego postu aż do rozpoczęcia wieczornych uroczystości. Po zapadnięciu zmroku rozpoczyna się Wigilia Paschalna – bogata w symbole liturgia, która stanowi centralny punkt całego Triduum Paschalnego. Według przepisów liturgicznych należy już do Niedzieli Zmartwychwstania.

Uroczystość rozpoczyna się na zewnątrz kościoła – tam rozpalane jest ognisko, z którego kapłan zapala paschał, czyli dużą świecę symbolizującą zmartwychwstałego Chrystusa. Następnie w uroczystej procesji paschał wnoszony jest do ciemnej świątyni, a od niego wierni zapalają swoje świece. Symbolika tego gestu jest głęboka – Chrystus, Światłość świata, rozprasza mrok śmierci.

Liturgia Wigilii Paschalnej składa się z czterech części. Pierwsza – Liturgia Światła – kończy się uroczystym śpiewem Orędzia Paschalnego (Exsultet). Następnie następuje rozbudowana Liturgia Słowa, przypominająca historię zbawienia od stworzenia świata aż po zmartwychwstanie. Czytania ze Starego Testamentu przeplatane są psalmami i modlitwami, a kulminacją jest odśpiewanie „Chwała na wysokości Bogu”, gdy zapalają się światła i biją dzwony.

Kolejna część – Liturgia Chrzcielna – to moment odnowienia przyrzeczeń chrzcielnych. Poświęcona zostaje woda, a wierni wyznają swoją wiarę i wyrzekają się zła. W niektórych parafiach w tym czasie udziela się również sakramentu chrztu nowym członkom wspólnoty. Ostatnia część Wigilii Paschalnej to Liturgia Eucharystyczna, podczas której wierni przyjmują komunię świętą. Uroczystość kończy się radosnym błogosławieństwem i śpiewem Alleluja – po raz pierwszy od czterdziestu dni.

Wielka Sobota to dzień pełen duchowej głębi – z jednej strony to czas żałoby i milczenia, a z drugiej – przedsionek największej chrześcijańskiej radości. To właśnie wtedy rozgrywa się symboliczne przejście z ciemności do światła, z grobu do życia. Cała liturgia ma na celu uświadomienie wiernym, że zmartwychwstanie Chrystusa zmienia wszystko – przynosi nadzieję, nowe życie i zwycięstwo nad śmiercią. To dzień, w którym milczenie przemawia głośniej niż słowa – i to właśnie w tej ciszy rodzi się radość poranka wielkanocnego.

wAkcji24.pl | Wiara | Maria Nicińska | zdjęcia: koszyczek wielkanocny Emilia_Baczyńska Pixabay,  Wigilia Paschalna w katedrze świdnickiej 2024 Diecezja Świdnicka| 19.04.2025