Kolędy są jednym z najstarszych gatunków muzycznych związanych z Bożym Narodzeniem. Ich korzenie sięgają wczesnego średniowiecza, kiedy w kościołach Europy zaczęto śpiewać łacińskie hymny ku czci narodzenia Jezusa. 

Kolędy mają sakralny charakter i ich głównym celem jest oddanie czci nowonarodzonemu Jezusowi. Teksty tych pieśni opowiadają o wydarzeniach z Betlejem, narodzinach Chrystusa, hołdzie pasterzy i mędrców oraz tajemnicy wcielenia.

Muzycznie kolędy są podniosłe, harmonijne i dostosowane do charakteru liturgii. Ich wykonywanie, zarówno w kościołach, jak i w domach, stanowi nieodłączny element duchowego przeżywania świąt.

Pastorałki są blisko spokrewnione z kolędami, ale różnią się zarówno treścią, jak i formą. Powstały w XVII i XVIII wieku jako pieśni ludowe, wykonywane głównie poza liturgią,
np. podczas jasełek, kolędowania czy domowych spotkań.

Podczas gdy kolędy skupiają się na sakralnym wymiarze narodzin Jezusa, pastorałki ukazują historię Bożego Narodzenia z perspektywy pasterzy. Bohaterowie tych pieśni są przedstawiani w sposób prosty, codzienny, a często także humorystyczny. Pastorałki wprowadzają elementy życia wiejskiego, lokalnego kolorytu i sielankowego obrazu betlejemskiej nocy. Do najpopularniejszych pastorałek należą: „Oj, Maluśki, Maluśki”, czy „Hej, w Dzień Narodzenia”.

Melodie pastorałek czerpią z muzyki ludowej, są rytmiczne, dynamiczne i wesołe. Często towarzyszą im proste instrumenty, takie jak skrzypce, dudy, fujarki czy bębenki. Pastorałki były śpiewane w bardziej swobodny sposób niż kolędy, a ich radosny charakter doskonale oddawał atmosferę wspólnotowego przeżywania świąt.

Piosenki świąteczne to fenomen, który zyskał popularność w XX wieku, głównie za sprawą rozwoju mediów i przemysłu rozrywkowego. Wywodzą się one z kultury anglosaskiej
i stanowią odrębny nurt muzyki bożonarodzeniowej, bardziej związany z komercyjnym
i świeckim wymiarem świąt niż z religią.

W przeciwieństwie do kolęd i pastorałek, piosenki świąteczne rzadko poruszają tematykę religijną. Ich teksty skupiają się na świeckich aspektach Bożego Narodzenia: zimowej atmosferze, miłości, rodzinnych spotkaniach, prezentach i magii świątecznego czasu.

Piosenki świąteczne są niezwykle różnorodne stylistycznie. Znajdziemy wśród nich ballady, popowe hity, jazzowe standardy czy rockowe interpretacje. Ich wspólną cechą jest łatwość
w odbiorze i chwytliwe melodie, które szybko zapadają w pamięć. Dzięki temu są one wszechobecne w otaczającym nas dzisiaj świecie.

W okresie przedświątecznym piosenki świąteczne możemy usłyszeć w radiu, telewizji, reklamach, sklepach i na platformach streamingowych. Ich zadaniem jest wprowadzenie odbiorców w „świąteczny nastrój”, który sprzyja konsumpcji. Melodie takie jak „Jingle Bells” czy „Let It Snow” stają się swoistym tłem do zakupów i dekorowania domów. Popkultura,
w której piosenki świąteczne odgrywają znaczącą rolę, promuje wizję świąt jako czasu radości, odpoczynku i spełniania marzeń – często oderwaną od religijnej treści Bożego Narodzenia. Taka komercyjna interpretacja świąt podkreśla znaczenie prezentów, dekoracji i zabawy, co przesłania duchowy wymiar tego czasu.

Przyczyniają się one do kształtowania obrazu Bożego Narodzenia jako święta uniwersalnego, oderwanego od jego chrześcijańskich korzeni. W kulturze globalnej, szczególnie w krajach zróżnicowanych religijnie lub zlaicyzowanych, piosenki te stają się symbolem świątecznego sezonu, a nie wydarzenia religijnego. W wielu krajach, gdzie chrześcijaństwo nie jest dominującą religią, takie utwory są powszechnie znane i wykorzystywane, ponieważ odwołują się do świeckich aspektów świąt.

Podczas gdy kolędy i pastorałki podkreślają wartości duchowe – pokój, radość z narodzenia Jezusa i wspólnotowość – współczesne piosenki świąteczne kładą nacisk na indywidualne przeżycia, przyjemności i materialne aspekty świąt.

Teksty i obrazy towarzyszące piosenkom świątecznym często skupiają się na emocjach takich jak romantyczna miłość, tęsknota czy zabawa. Promują także ideę idealnych świąt, które mają być pełne luksusu, szczęścia i harmonii – co w praktyce bywa trudne do osiągnięcia.

Dla młodszych pokoleń piosenki świąteczne często są pierwszym kontaktem z muzyką „bożonarodzeniową”. W efekcie mogą one zastępować tradycyjne kolędy, które bywają postrzegane jako „archaiczne” czy „trudne do zrozumienia”. Ten proces może prowadzić do zanikania przekazu religijnego w świątecznych obchodach, zwłaszcza w krajach o coraz bardziej zlaicyzowanym społeczeństwie.

W rezultacie, święta Bożego Narodzenia są coraz częściej postrzegane jako sezon, a nie jako święto religijne. Wymiar sacrum zostaje zastąpiony przez narracje oparte na świeckich wartościach, takich jak miłość, rodzina czy przyjaźń, które choć piękne, nie oddają pełni teologicznego znaczenia Bożego Narodzenia.

Piosenki świąteczne nie są jednoznacznym zagrożeniem dla tradycji, ale ich rosnąca popularność może prowadzić do marginalizacji religijnego wymiaru świąt Bożego Narodzenia. Współczesne święta to czas, w którym różne aspekty – religijny, rodzinny, świecki i osobisty – mogą współistnieć. Dla wielu osób piosenki świąteczne są uzupełnieniem tradycyjnych kolęd, a nie ich zastąpieniem. 

Kluczowe jest zachowanie równowagi między świecką radością, a duchowym znaczeniem tego czasu. Ostatecznie to, jakie wartości będą dominować w świątecznej atmosferze, zależy od naszego podejścia – od tego, jak i czy pielęgnujemy tradycję i jakie treści przekazujemy kolejnym pokoleniom.

Ks. Grzegorz Wołoch

wAkcji24.pl | Kultura | Ks. Grzegorz Wołoch | źródło:  w-Akcji | Fot. Kadr z wideoklipu piosenki „Last Christmas” zespół Wham – źródło YouTube | | 16.01.2025