Środa Popielcowa w 2025 roku wypada 5 marca i oznacza początek Wielkiego Postu. To 40-dniowy okres (bez wliczania niedziel), który ma na celu przygotowanie wiernych do Wielkanocy poprzez modlitwę, post i uczynki miłosierdzia.   

Środa Popielcowa, zwana także Popielcem, rozpoczyna czas pokuty i duchowej refleksji. Jej nazwa pochodzi od symbolicznego posypywania głów popiołem, które przypomina o przemijaniu i nawróceniu. Podczas tego obrzędu kapłani wypowiadają słowa:  

– „Prochem jesteś i w proch się obrócisz” 

– „Nawracajcie się i wierzcie w Ewangelię” .

Mimo że Środa Popielcowa jest dla wierzących ważnym dniem, nie jest świętem nakazanym. Oznacza to, że uczestnictwo we Mszy świętej zależy od osobistej decyzji i nie jest obowiązkowe. Wielu wiernych jednak wybiera się do kościoła, aby duchowo rozpocząć okres Wielkiego Postu.  

Środa Popielcowa otwiera w Kościele katolickim okres Wielkiego Postu, który trwa 40 dni. Jest to czas, w którym wierni są wezwani do pokuty oraz wewnętrznej przemiany, czyli nawrócenia.

Wielki Post, trwający do rozpoczęcia liturgii Mszy Wieczerzy Pańskiej w Wielki Czwartek, jest okresem przygotowań do najważniejszego święta chrześcijańskiego – Zmartwychwstania Pańskiego. Symbolika tego czasu nawiązuje do 40-dniowego postu Chrystusa na pustyni, podczas którego był kuszony przez szatana. Przed rozpoczęciem swojej publicznej działalności Jezus przyjął chrzest z rąk św. Jana Chrzciciela, który nawoływał ludzi do pokuty i przygotowania na przyjście Zbawiciela, mającego chrzcić „Duchem Świętym i ogniem”. Post stanowi więc jeden z podstawowych elementów pokuty.

Nazwa Środy Popielcowej pochodzi od obrzędu posypywania głów popiołem. Podczas tego rytuału kapłan wypowiada słowa: „Prochem jesteś i w proch się obrócisz” lub „Nawracajcie się i wierzcie w Ewangelię”. Jest to znak uznania własnej kruchości i zależności od Boga.

Tradycja posypywania głów popiołem jako znaku pokuty sięga VIII wieku, a od XI wieku była już powszechnie przyjęta w całym Kościele. Popiół wykorzystywany w tym obrzędzie pochodzi ze spalonych palm, które zostały poświęcone w Niedzielę Palmową rok wcześniej.

W Środę Popielcową obowiązuje post ścisły oraz wstrzemięźliwość od pokarmów mięsnych. Wszyscy wierni powyżej 14. roku życia są zobowiązani do wstrzemięźliwości, natomiast post ścisły (jeden posiłek do syta i dwa mniejsze) dotyczy osób dorosłych do ukończenia 60. roku życia.

Wielki Post to czas duchowego odnowienia. W liturgii aż do Wigilii Paschalnej nie używa się słowa „Alleluja”. Wierni uczestniczą w specjalnych nabożeństwach: w każdy piątek odprawiana jest Droga Krzyżowa, a w niedziele Gorzkie Żale. To również okres rekolekcji oraz spowiedzi, które pomagają przygotować się na Święta Wielkanocne.

Popiół używany w obrzędach Środy Popielcowej pochodzi ze spalonych palm poświęconych w Niedzielę Palmową poprzedniego roku. To nieprzypadkowy wybór – gałązki palmowe przypominają o triumfalnym wjeździe Chrystusa do Jerozolimy, a ich spalenie symbolizuje przemijanie, kruchość życia i potrzebę pokuty. Zgodnie z wielowiekową tradycją, popiół ten jest poświęcany przed rozpoczęciem obrzędu i wykorzystywany podczas mszy do posypywania głów wiernych, stanowiąc wyraz pokory i gotowości do nawrócenia.

Zwyczaj posypywania głów popiołem jest znany w wielu kulturach, m.in. w starożytnym Egipcie, u Arabów i Greków. Do liturgii chrześcijańskiej wprowadzono go około VIII wieku, a pierwsze świadectwa o święceniu popiołu pochodzą z X wieku. W 1091 roku papież Urban II ustanowił ten rytuał jako obowiązujący w całym Kościele.

Jeszcze na początku XX wieku w Polsce karnawał kończył się dopiero po posypaniu głów popiołem. Sam rytuał pierwotnie dotyczył jedynie publicznych grzeszników, którzy w Środę Popielcową wyznawali grzechy i opuszczali wspólnotę na czas pokuty. Dopiero po spowiedzi w Wielki Czwartek mogli powrócić do Kościoła. Z czasem zwyczaj ten rozszerzono na wszystkich wiernych, podkreślając jedność wspólnoty.

Popiół symbolizuje umartwienie i nawrócenie, a także ma właściwości oczyszczające. Niekiedy pochodził ze starych, spalonych krzyży cmentarnych. Dawniej asceci dodawali go do jedzenia, a biedniejsi używali go do wypieku chleba, by zwiększyć jego ilość.

Od Środy Popielcowej w liturgii dominuje kolor fioletowy, rzadziej słychać dzwony i organy. Kościół zakazuje w tym czasie hucznych zabaw, a w Środę Popielcową i Wielki Piątek obowiązuje post ścisły.

W Polsce dawniej post był bardziej surowy – w poniedziałki, środy i piątki nie jedzono mięsa, a w niektórych regionach w środy i piątki spożywano jedynie zimne potrawy. Gospodynie dokładnie czyściły naczynia popiołem, aby usunąć wszelkie ślady tłuszczu. Tradycja ta była przestrzegana do II wojny światowej.

wAkcji24.pl | Wiara | Maria Nicińska | źródło: Julian Fałat, Popielec, 1881 Wikipedia , popiół Ideogram| 02.03.2025