Międzynarodowy Dzień Demokracji. Co chrześcijaństwo mówi o polityce?

Czym jest demokracja?

Demokracja to system rządów, w którym obywatele sprawują władzę bezpośrednio lub poprzez wybranych przez siebie przedstawicieli. Obecnie dominującą formą jest demokracja pośrednia, co oznacza, że obywatele wybierają swoich reprezentantów. Joseph Schumpeter zaproponował podstawowe kryterium pozwalające odróżnić ustrój demokratyczny od niedemokratycznego – cykliczność wyborów, w wyniku których władza może przejść w inne ręce (alternacja władzy). Jest to tzw. minimalna definicja demokracji, która była wystarczająca w czasach zimnej wojny, kiedy świat był podzielony na dwa bloki. Dziś jednak ta definicja ma ograniczone zastosowanie.

Po upadku muru berlińskiego państwa komunistyczne zaczęły wprowadzać reformy mające na celu demokratyzację, lecz wiele z nich wciąż jest uznawanych za państwa o nieskonsolidowanej demokracji. Okazało się, że samo przeprowadzanie cyklicznych, demokratycznych wyborów nie wystarcza. Ważne jest również to, co dzieje się między wyborami – konieczne są trwałe i stabilne instytucje, które będą wspierać demokratyczne procesy na co dzień.

Międzynarodowy Dzień Demokracji: Refleksje w świetle myśli chrześcijańskich myślicieli

Międzynarodowy Dzień Demokracji jest okazją do refleksji nad stanem demokracji na świecie. Dzień ten służy nie tylko ocenie funkcjonowania demokratycznych instytucji, ale także przypomina, że demokracja jest zarówno procesem, jak i celem, który wymaga zaangażowania społeczeństwa na wszystkich poziomach. Ciekawym aspektem tej refleksji są myśli chrześcijańskich myślicieli, którzy na przestrzeni wieków wypracowali szczególne podejście do kwestii władzy, sprawiedliwości i moralności, wpływając na współczesne poglądy na demokrację.

Św. Augustyn: Zmagania między ziemską a niebieską władzą

Św. Augustyn, żyjący w IV-V wieku, choć nie był myślicielem demokratycznym w dzisiejszym rozumieniu, wniósł cenny wkład do rozważań na temat władzy i jej relacji z moralnością. W swoim najważniejszym dziele “Państwo Boże” (De civitate Dei), rozważał napięcie między „państwem ziemskim” a „państwem Bożym”. Według Augustyna ziemska władza, choć konieczna, jest niedoskonała i podatna na grzech, a prawdziwa sprawiedliwość może zostać osiągnięta tylko w państwie Bożym. Pisał on:

Państwo Boże jest miejscem, w którym sprawiedliwość panuje w pełni, podczas gdy państwo ziemskie jest rządzone przez ludzi, a więc jest niedoskonałe.

Św. Augustyn, opisując ziemskie społeczeństwa, opiera się na kluczowym dla swojej filozofii założeniu, że człowiek jest istotą społeczną, a jego rozwój odbywa się głównie we wspólnocie, do której nieustannie dąży. Biskup Hippony twierdził, że fundamentem społeczeństwa jest sprawiedliwość, która powinna przenikać wszystkie ludzkie relacje. To właśnie sprawiedliwość, zdaniem Augustyna, nie tylko zapewnia pokój społeczny, ale także skupia członków wspólnoty na dążeniu do wspólnego dobra. Jego zdaniem kluczem było nowe spojrzenie, jakie oferowało chrześcijaństwo.

Według Augustyna każdy człowiek ma możliwość samodoskonalenia i dojścia do prawdy dzięki łasce Bożej. To innowacyjne podejście wskazuje, że wspólnota powstaje na podstawie wolnej woli i dobrych chęci jej członków. Oznacza to, że stworzenie idealnego społeczeństwa jest niemożliwe, ponieważ utopia zakłada pełną zgodność poglądów, co nie jest osiągalne w społeczeństwie ludzi naprawdę wolnych.

Augustyn był świadomy tego, że władza ziemska może być nadużywana, a jej celem powinna być troska o dobro wspólne, czyli bonum commune. Jego sceptycyzm wobec ludzkiej natury, podatnej na grzech, wskazywał na konieczność pokory i moralnej odpowiedzialności władzy. W pewnym sensie można to odczytać jako przestrogę przed autorytaryzmem i nadużywaniem władzy, co rezonuje z zasadami demokratycznymi, opartymi na podziale władzy i ochronie praw jednostki.

Jan Paweł II: Demokracja a godność człowieka

Jan Paweł II/ IPN

Papież Jan Paweł II, jeden z największych współczesnych myślicieli katolickich, miał głęboki wpływ na rozumienie demokracji w kontekście chrześcijańskim. W swojej encyklice Centesimus Annus (1991), pisał, że demokracja jest najbardziej zgodna z chrześcijańską koncepcją człowieka, pod warunkiem że respektuje godność ludzką i opiera się na wartościach etycznych:

Autentyczna demokracja jest możliwa tylko w państwie prawa i na podstawie właściwej koncepcji osoby ludzkiej. Wymaga to warunków pozwalających zarówno jednostkom, jak i grupom na rzeczywiste uczestnictwo w społeczeństwie, na wszystkich szczeblach.

Jan Paweł II był przekonany, że demokracja nie może istnieć bez fundamentu etycznego. Ostrzegał przed „relatywizmem moralnym”, który może prowadzić do tego, że demokracja stanie się systemem bez wartości, co w efekcie może prowadzić do tyranii. Dla papieża kluczowe było, aby demokracja szanowała ludzką godność, wolność i prawa człowieka, co stanowiło oparcie jego rozważań na temat polityki i władzy.

Jednym z najważniejszych przesłań Jana Pawła II było to, że demokracja nie jest celem samym w sobie, ale środkiem do realizacji dobra wspólnego, czyli wspierania każdej osoby w jej godności. Jego nauczanie podkreślało, że demokracja bez wartości moralnych traci swój sens:

Historia uczy, że demokracja bez wartości łatwo się przemienia w jawny lub zakamuflowany totalitaryzm.

Papież Franciszek: Demokracja jako troska o najsłabszych

Papież Franciszek w swoich naukach również często odnosi się do demokracji, kładąc szczególny nacisk na solidarność społeczną i troskę o najsłabszych. W encyklice Fratelli Tutti (2020), Franciszek podkreśla, że demokracja musi być narzędziem do ochrony słabszych grup społecznych i eliminacji nierówności. Według papieża prawdziwa demokracja nie polega tylko na głosowaniu, ale na aktywnej trosce o dobro wspólne i respektowaniu godności każdego człowieka.

Nie można zatem stawiać polityki i ekonomii ponad godnością ludzką. Każda decyzja polityczna i gospodarcza musi być ukierunkowana na rozwój każdej osoby i całej ludzkości, a to oznacza również zwrócenie szczególnej uwagi na najbiedniejszych i najsłabszych.  

Papież Franciszek  krytykuje formy demokracji, które służą jedynie interesom elit i zapominają o najbardziej potrzebujących. Jego przesłanie jest jasne: demokracja, aby była prawdziwa, musi angażować wszystkich obywateli i dążyć do sprawiedliwości społecznej. Demokracja, która nie dba o ubogich, staje się pusta i pozbawiona sensu.

Myśl chrześcijańska, reprezentowana przez takich myślicieli jak św. Augustyn, Jan Paweł II i papież Franciszek, oferuje głęboką refleksję nad naturą demokracji. Podkreśla ona, że demokracja nie jest jedynie technicznym procesem wyborczym, ale musi opierać się na silnych fundamentach etycznych, respektujących godność człowieka i troszczących się o dobro wspólne. Demokracja bez wartości moralnych może prowadzić do tyranii, a prawdziwa sprawiedliwość musi dotyczyć zarówno czasu wyborów, jak i codziennych działań między nimi.

wAkcji24.pl | Wiara | Maria Nicińska | 15.09.2024