Głównym źródłem zanieczyszczeń powietrza w Polsce jest sektor komunalno-bytowy, czyli gospodarstwa domowe. Odpowiadają one za 78% całkowitej emisji pyłu zawieszonego, większość, bo aż ok. 94% emisji WWA (wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne) i praktycznie 100% bardzo toksycznego „koktajlu” związanego z nielegalnym spalaniem tworzyw sztucznych. 

Polska od lat ma najbardziej zanieczyszczone powietrze w Unii Europejskiej. W wielu miastach stężenie toksycznych i rakotwórczych substancji – pyłu PM10 i benzo(a)pirenu – wielokrotnie przekracza dopuszczalne normy. Według informacji Europejskiej Agencji Środowiska z 2011 roku aż 6 polskich miast znalazło się w pierwszej dziesiątce miast europejskich z największą liczbą dni w roku, w których przekroczono dobowe dopuszczalne stężenie pyłu PM10 (pozostałe cztery miasta są w Bułgarii).

Najgorzej z polskich miast wypadł Kraków, w którym limity przekroczone były przez 150 dni w roku, w Nowym Sączu przez 126 dni, w Gliwicach i Zabrzu przez 125 dni, w Sosnowcu przez 124 dni, a w Katowicach przez 123 dni.

W Polsce za smog odpowiada głównie tzw. „niska emisja” powstająca w wyniku spalania odpadów oraz paliw stałych, takich jak węgiel czy drewno. Największy problem z tym zjawiskiem występuje od września do kwietnia, tak więc smog truje nas przez sporą część roku, gdziekolwiek byśmy przebywali.

Najgorsza sytuacja panuje w Warszawie, Krakowie, Łodzi, Kielcach i Wrocławiu. Występuje tam przede wszystkim smog typu londyńskiego, a w jego skład wchodzą tlenek siarki (IV), tlenki azotu, sadza oraz pyły zawieszone PM10 i PM2.5. Z powodu zanieczyszczenia powietrza codziennie w naszym kraju umiera przedwcześnie ponad 120 osób. Znajdujące się w powietrzu substancje trują nas nie tylko, kiedy przebywamy na zewnątrz, ale również w naszych domach. 

Firma Airly zajmująca się pomiarami jakości powietrza na podstawie danych z 2021 roku przygotowała zestawienie najbardziej zanieczyszczonych województw w Polsce. Analizę wykonano dla średniorocznych stężeń zanieczyszczenia pyłem zawieszonym PM2.5, osobno na podstawie danych z czujników Airly (3587 punktów pomiarowych) oraz na podstawie danych ze stacji Państwowego Monitoringu Środowiska  (105 punktów pomiarowych).

Roczna norma dla pyłów zawieszonych PM2.5 wyznaczona przez Światową Organizację Zdrowia wynosi 15 ug/m3, po analizie danych okazało się, że dopuszczalne wartości w 2021 roku zostały przekroczone aż w 15 z 16 województw. Najwyższe stężenia PM2.5 zarejestrowano w województwach: śląskim, małopolskim i łódzkim. Najlepszym powietrzem oddychają mieszkańcy województw: pomorskiego oraz zachodniopomorskiego.

Zbadano również średnią liczbę dni, w których stężenie pyłów PM2.5 przekraczały dopuszczalne normy WHO. Ponownie województwa: śląskie, małopolskie i łódzkie wypadają najgorzej. W województwie śląskim normy były przekroczone średnio przez 221 dni w roku, czyli przez około 60% czasu mieszkańcy tych regionów byli narażeni na zbyt wysoki poziom zanieczyszczenia, uważany przez Światową Organizację Zdrowia za niebezpieczny dla zdrowia. Średnio przez pół roku mieszkańcy województwa opolskiego oraz kujawsko-pomorskiego oddychają zanieczyszczonym powietrzem. 

Wśród miast objętych analizą pod względem pyłów zawieszonych PM2.5 w niechlubnej czołówce miejscowości z największym zanieczyszczeniem znalazły się Rybnik i Kraków. Roczne stężenie PM2.5 w Rybniku stanowi 600% aktualnej rocznej normy WHO, co oznacza, że jest to najbardziej zanieczyszczone miasto w Polsce. Stężenie PM2.5 w Rybniku jest 3-krotnie wyższe niż w Gdańsku – mieście o najlepszej jakości powietrza. Z analizowanych miejscowości tylko w Szczecinie, Gorzowie Wielkopolskim oraz Gdańsku udało się utrzymać jakość powietrza poniżej wyznaczonej normy.

Zanieczyszczone powietrze – skąd biorą się różnice?

Czynników, które mają wpływ na jakość powietrza, jest całkiem sporo, są to m.in. warunki atmosferyczne, różnorodne cechy środowiska geograficznego, sezon grzewczy, emisja zanieczyszczeń,  przyjęte normy i wprowadzane przepisy w celu poprawy jakości powietrza. Tym, co w największym stopniu wpływa na zwiększenie zanieczyszczenia w danej lokalizacji, jest gęstość zaludnienia, liczba budynków indywidualnych oraz długość dróg w otoczeniu urządzenia pomiarowego.

Są to czynniki powiązane z obecnością emisji – w tym niskiej emisji, czyli zanieczyszczeń pochodzących z instalacji grzewczych w domach jednorodzinnych i wielorodzinnych kamienicach – z tzw. “kopciuchów”.

Natomiast czynnikami, które ograniczają zanieczyszczenia powietrza, są odpowiednio: wysoka średnia prędkość wiatru, powierzchnia terenów zielonych oraz topograficzny indeks pozycji (TPI). Wysoka wartość TPI świadczy o potencjalnie dobrym przewietrzaniu obszaru (np. szczyt góry), a niska wartość TPI sprzyja gromadzeniu się zanieczyszczeń (np. dno doliny, gęsta zabudowa).

Zanieczyszczenie powietrza jest obecne cały czas. Różni się tylko jego stężenie. W większości polskich miast obecne są zewnętrzne stacje, które monitorują jakość powietrza. Są one umieszczone w kluczowych miejscach. Warto jednak pamiętać, że poziom zanieczyszczeń różni się regionalnie. 

Informacje o aktualnym stanie jakości powietrza możemy znaleźć na portalu „Jakość Powietrza” i w aplikacji mobilnej „Jakość Powietrza w Polsce” Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska. Publikowane są tam jednogodzinne wyniki pomiarów pyłu zawieszonego PM10 i PM2,5, ozonu, dwutlenku azotu, dwutlenku siarki, benzenu i tlenku węgla ze stacji monitoringu jakości powietrza w Polsce.

Poza samym monitorowaniem, w sytuacjach podwyższonych stężeń zanieczyszczeń Główny Inspektorat Ochrony Środowiska wydaje i przekazuje do Wojewódzkich Centrów Zarządzania Kryzysowego informacje o ryzyku lub o wystąpieniu przekroczenia poziomu danej substancji w powietrzu.

Aktualnie w Polsce funkcjonuje 285 stacji pomiarowych, w tym 209 stacji automatycznych lub automatyczno-manualnych, z których jednogodzinne wyniki udostępniane są na bieżąco na portalu w aplikacjach mobilnych Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska (GIOŚ). Pozostałe stacje to stacje manualne, przy czym część filtrów, na których gromadzony jest pył PM10, jest następnie  analizowana w Centralnym Laboratorium Badawczym GIOŚ pod kątem zawartości benzo(a)pirenu oraz metali ciężkich.

Po zakończeniu każdego roku kalendarzowego, na podstawie zgromadzonych danych pomiarowych, Główny Inspektor Ochrony Środowiska dokonuje rocznej oceny jakości powietrza, a wyniki tych ocen, w terminie do 30 kwietnia, przekazuje w postaci raportu właściwemu zarządowi województwa. Na ich podstawie Zarząd Województwa opracowuje i wdraża program ochrony powietrza w województwie dla stref, w których zanotowano przekroczenia norm jakości powietrza. Aktualnie na stronie internetowej GIOŚ w zakładce Publikacje zamieszczono Raporty dla każdego z województw za 2022 rok dotyczące Rocznej oceny jakości powietrza. 

Mapy zanieczyszczenia

Mamy do dyspozycji mnóstwo sposobów na sprawdzenie jakości powietrza w swojej okolicy. Wystarczy skorzystać z internetu i sprawdzić mapy na witrynie Głównego Inspektoratu Środowiska. Możemy też skorzystać z innego portalu, takiego jak Airly.eu lub Smogmap.pl. Sposobem dla bardziej zabieganych jest zainstalowanie w telefonie aplikacji mobilnej, takiej jak Kanarek, która pozwala sprawdzić jakość powietrza zarówno w swojej okolicy jak i na drugim końcu Polski.

Można również zaopatrzyć się w swój własny miernik. Służy on do oceny jakości powietrza zarówno w pomieszczeniach, jak i na zewnątrz. Dzięki temu można monitorować, czy bezpieczne jest przebywanie w danym momencie poza domem. Urządzenie pokazuje poziom pyłów zawieszonych PM2.5, PM10, wartości dla dwutlenku węgla, a także dane dotyczące wskaźnika jakości powietrza AQI (z ang. Air Quality Index, globalnie używany indeks poziomu zanieczyszczeń). Mieści się on w skali od 0 do 500, im wyższe wskazania, tym bardziej zanieczyszczone powietrze wokół nas. Choć w Polsce nie mamy swojego własnego indeksu jakości powietrza, to najczęściej do szybkiej oceny jakości powietrza wykorzystujemy poziom pyłów PM2,5 i PM10.

wAkcji24.pl | Ekologia | NWW, SFI | 23.07.2024