Piotr Skarga  urodził się 2 lutego 1536 roku w Grójcu na Mazowszu w rodzinie szlacheckiej. Był najmłodszym spośród sześciorga dzieci Michała i Anny ze Świętków. Przyszły kaznodzieja wcześnie stracił rodziców – matkę w wieku ośmiu lat, ojca cztery lata później. Mimo trudnego dzieciństwa wyniósł z domu silną wiarę i przywiązanie do katolicyzmu, które zaważyły na całym jego życiu.

Pod wpływem biskupa Jakuba Uchańskiego, podjął decyzję o wstąpieniu do stanu duchownego. W 1564 roku przyjął święcenia kapłańskie we Lwowie.

Kluczowym momentem w życiu Skargi był wyjazd do Rzymu w 1569 roku, gdzie wstąpił do zakonu jezuitów. Tam ukształtowała się jego duchowość i styl kaznodziejski, inspirujący zarówno Ojców Kościoła, jak i średniowiecznych teologów. Po powrocie do Polski działał w Pułtusku i Wilnie, gdzie stał się gorliwym obrońcą katolicyzmu w dobie nasilających się wpływów reformacji. To w Wilnie powstało jedno z jego najbardziej znanych dzieł – „Żywoty świętych polskich”, które zdobyło ogromną popularność.

Ks. Piotr Skarga był blisko związany z królem Stefanem Batorym, który mianował go pierwszym rektorem Akademii Wileńskiej. Towarzyszył królowi nawet podczas wypraw wojennych. Po śmierci Batorego osiadł w Krakowie, gdzie rozwinął działalność charytatywną.

Od wieków ludzie zmagali się z problemem ubóstwa i zadłużenia. Już w XVI wieku ks. Piotr Skarga dostrzegł dramatyczną sytuację osób, które z braku pieniędzy były zmuszone zaciągać pożyczki lichwiarskie na bardzo wysoki procent. W odpowiedzi na te problemy propagował on powstawanie instytucji niosących pomoc potrzebującym, takich jak Bractwo Miłosierdzia, Skrzynka św. Mikołaja, Bractwo św. Łazarza czy Bank Pobożny. Ostatnia z tych inicjatyw skupiała się szczególnie na wspieraniu ubogich zadłużonych. Sam pomysł założenia takiego banku Skarga zaczerpnął z Włoch, gdzie już od XIII wieku działały podobne instytucje.

W Polsce dzięki jego staraniom powstały one m.in. w Warszawie, Łowiczu, Pułtusku czy Zamościu, a najsłynniejszy był Bank Pobożny w Krakowie, funkcjonujący w latach 1584–1953. Udzielał on bezprocentowych pożyczek pod zastaw różnych przedmiotów, od elementów garderoby po naczynia stołowe. Zasady jego działania opracował sam ks. Piotr Skarga. Przez pierwsze trzy stulecia bank doświadczał zarówno okresów rozwoju, jak i trudności, jednak nigdy nie odszedł od swojej podstawowej misji – pomocy osobom biednym, które znalazły się w pułapce lichwy.

O Wielmożni Panowie, o ziemscy bogowie! Miejcie wspaniałe i szerokie serce na dobre braciej swojej i narodów swoich, wszytkich dusz, które to królestwo z swymi państwy w sobie zamyka. Nie cieśnicie ani kurczcie miłości w swoich domach i pojedynkowych pożytkach. Nie zamykajcie jej w komorach i skarbnicach swoich. Niech się na lud wszytek z was, gór wysokich, jako rzeka w równe pola wylewa.– Piotr Skarga, Kazania wtóre

Z tego powodu uznaje się go za prekursora współczesnych mikrokredytów, ponieważ pozwolił wielu ludziom wyjść z kryzysu i poprawić swoją sytuację życiową.

Gdy okręt tonie, a wiatry go przewracają, głupi tłomoczki i skrzynki swoje opatruje i na nich leży, a do obrony okrętu nie idzie, i mniema, że się sam miłuje, a on się sam gubi. Bo gdy okręt obrony nie ma, i on ze wszytkim, co zebrał, utonąć musi.– Piotr Skarga, Kazania wtóre

Największą sławę przyniosła mu jednak rola kaznodziei królewskiego na dworze Zygmunta III Wazy. Skarga zasłynął wówczas jako wybitny mówca, który z pasją i bezkompromisowo bronił jedności katolickiej w Rzeczypospolitej. Jego płomienne kazania uderzały w protestantów, prawosławnych i wszelkich przeciwników Kościoła, a także w szlachtę, którą oskarżał o anarchię, brak dyscypliny i niewłaściwie pojmowaną wolność.

O najmilsi i przezacni Panowie! Chrystus rozdziałów między bracią czynić nie chciał. Proszę, nie dzielcie się tymi trzema dziedzictwy: Religią, Królem i Ojczyzną miłą, ale ich spólnie i w zgodzie używajcie.

Diabelska wolność jest: bez prawa, bez urzędu żyć, na zwierzchność nie dbać, mędrszemu i starszemu nie ustąpić, wolność mieć do grzechu, do zabijania i wydzierania.- Piotr Skarga, Kazania sejmowe

Najbardziej znanym dziełem Skargi są „Kazania sejmowe”, w których w ostrych słowach piętnował wady narodu i ostrzegał przed konsekwencjami braku jedności i moralnego upadku.

Bowiem monarchija jest naśladowanie niebieskich rządów, na których sam jeden Bóg siedzi.

Tak też w Rzeczypospolitej przyrodzona i nalepsza i nawłasniejsza rozumowi ludzkiemu jest monarchija abo jednowładztwo i rząd jednego. Który gdy się mieni, a na wiele się głów dzieli, ciężka jest i śmiertelna Rzeczypospolitej choroba.- Piotr Skarga, Kazania sejmowe

 Wzywał do posłuszeństwa wobec władzy królewskiej oraz do odnowy duchowej. W jego pismach pobrzmiewa ton proroczy – wielu uznało później, że przewidział rozbiory Polski.

Ojczyzna też rozdziałów, jako jedno ciało, nie cierpi. Spoiła się z członków rozlicznych: z Polaków, z Litwy, z Rusi, z Prusów, Inflantów, Żmodzinów, i zrosła w ciało jedno. Jako ją rozrywać niezgodami swymi chcecie? W takim spojeniu członków w jednym ciele aczkolwiek jest różność i nierówność – jako Apostoł mówi – bo insza głowa, inaksze oko, inakszy język i zęby, inaksze uszy, inaszka ręka i noga. Jednak nie dlatego ma być niezgoda, iż głowa nie jest jako oko i noga jako ręka, iż ta niżej, a ta wyżej. […]

Jednak w tej nierówności członków przedsię jest zgoda: bo jest usługowanie spólne i jednego członka pod drugim podleganie i posłuszeństwo, i porządek wielki. Noga słucha kolana, bo się z nim związała; kolano słucha ręki, ręka oka, oko głowy. I tak jest w porządku i posłuszeństwie zgoda wielka.- Piotr Skarga, Kazania sejmowe

Piotr Skarga pozostawił po sobie ogromny dorobek: niemal 200 kazań drukowanych, dzieła hagiograficzne i publicystyczne. Jego styl – patetyczny, pełen pasji i obrazowych porównań – sprawiał, że potrafił poruszyć i zachwycić słuchaczy.

Ks. Piotr Skarga zakończył działalność na dworze królewskim w 1612 roku i przeniósł się do Krakowa, gdzie zmarł 27 września tego samego roku. Spoczął w kościele św. Piotra i Pawła. Na jego pogrzebie podkreślano, że był jednym z największych mówców w historii Polski.

Z czasem postać ks. Piotra Skargi obrosła legendą. W okresie zaborów uważano go wręcz za proroka, który przewidział przyszłe tragedie ojczyzny. Dziś pamiętany jest jako niezłomny obrońca wiary katolickiej, charyzmatyczny kaznodzieja i autor dzieł, które na trwałe weszły do kanonu polskiej literatury religijnej.

wAkcji24.pl |  Kultura | Maria Nicińska | obraz: Jan Matejko, Kazanie Skargi, 1864, pamiątkowa tablica w Krakowie Iwona Grabska Wikipedia|
19.08.2025